Yeraltı barajları yerüstü barajlarındakine benzer şekilde suyu yeraltında biriktiren su yapılarıdır. Bir diğer deyişle yeraltında geçirimsiz bölgeler üzerindeki gözenekli jeolojik ortamlarda suyu depolamak veya depolanmış su miktarını arttırmak amacıyla inşa edilen mühendislik yapılarıdır.
Yeraltı barajları yerüstü barajlarındakine benzer şekilde suyu yeraltında biriktiren su yapılarıdır. Bir diğer deyişle yeraltında geçirimsiz bölgeler üzerindeki gözenekli jeolojik ortamlarda suyu depolamak veya depolanmış su miktarını arttırmak amacıyla inşa edilen mühendislik yapılarıdır.
Yeraltı barajının arkasında suyun tutulması için yeraltısuyu akımına karşı geçirimsiz bir perde oluşturulur. Böylece su geçirimsiz formasyon üzerinde bulunan yeraltındaki su tutan tabaka(akifer )içinde daha çok depolanır. Akiferler yeraltında önemli miktarda suyu depolayabilen geçirimli jeolojik birimlerdir. Bu barajlar doğal akifer içinde inşa edilebildiği gibi, yapay akifer oluşturularak da inşa edilebilmektedir.
Yeraltı barajlarının inşa edilebilmesi için, yeterli kalınlık ve yayılıma sahip, alttan ve yanlardan geçirimsiz formasyonlarla sınırlı bir bölgenin tespit edilmesi gerekir.Bu barajların yerlerin seçimi ve yeraltında depolanacak olan suyun hacminin ve beslenim koşullarının doğru olarak belirlenmesi çok önemlidir. Bu barajların yerleri için genellikle yeraltında su tutan tabakanın sığ olduğu dar vadi bölgeleri tercih edilir. Baraj yapılmadan önce bu tabakanın içerisinde zaten su bulunur .Baraj yapılarak bu suyun önü geçirimsiz bir perde ile kesilip suyun arttırılması planlanır.
Yeraltı barajları toplanan su miktarını arttırarak içme, kullanma ve sulama amaçlı kullanmak için inşa edildiği gibi, özellikle sahil kesimlerinde deniz suyunun içeri girerek yeraltısuyu kalitesini bozmasının önlenmesi amacıyla da inşa edilebilmektedir.
Avantajları Nelerdir ?
Yeraltı barajlarında tesislerin hemen hemen tamamının yeraltında olması nedeniyle yerüstü rezervuarlarındaki gibi çok uzun süren kamulaştırma çalışmaları yapılması kamulaştırma bedeli ödenmesi söz konusu değildir. Bunun yanısıra suyun depolanması tamamen yeraltında olduğundan yeraltı barajları yüzeysel kirleticilere karşı güvenlidir,Biriktiren suyun buharlaşma kaybı olmaz.
Ayrıca, toprak örtüsü ve altındaki tabaka yeraltı barajına süzülen sular için doğal arıtma işlevi görür.
Ancak yeraltı barajlarında özellikle akışyukarısında tarımsal faaliyet bulunan projelerden gelen nitrat kirliliği yeraltı baraj suyunun kalitesini düşürebilir.Barajın akışaşağısına su geçmediği için orada da sorunlar yaşanabilir.
Bu barajlardan Brezilya ,Japonya gibi ülkelerde çokça bulunmaktadır.Türkiye’de bu konudaki ilk çalışmalar DSİ tarafından 1990’lı yılların başında İzmir Çeşme ve Sivas ‘ta içmesuyu amaçlı başlatılmış ancak asıl inşaata geçiş 2003 yılında Ankara, Kırıkkale ve Çorum’da gerçekleştirilmiştir. Son 10 yılda bu inşaatlar artmış ve Çorum İskilip ve Elazığ Baskil Ankara Elmadağ, Yahşihan, ,Kalecik, Malıboğazı projeleri yapılmıştır. Ülkemizde yapılan yeraltı barajları daha çok yerel tarımsal sulama amaçlı gerçekleştirilmiştir.
Kurak Dönemlerde Yeraltı Barajları
Bu barajlar 5-20 m yüksekliğinde geçirimsiz bir perdeye sahip olup yüzey suyu barajlarından çok daha küçük hacimlerde su toplayabilirler. Bu nedenle daha çok yerel ölçekte içmesuyu ve sulama suyu ihtiyacı için kullanılabilirler Orta Anadolu başta olmak üzere Türkiye’nin birçok bölgesinde bu barajlar kuraklıkla mücadelede su yönetimi araçlarından biri olabilir. Ancak bu barajların yapımı ile birlikte Türkiye’nin yeraltısuyunu koruma ve kullanma ile ilgili eksiklerini hızla tamamlaması gerekir.
Bu barajlar ihtiyaç duyulan bölgelerde ucuz,pratik küçük ölçekli su elde etme seçeneği olabilir. Ancak yeraltı barajlarının bütünleşik havza su yönetiminin bir parçası olarak düşünülmesi ve çevre ile etkileşimi çok iyi çalışılıp buna göre gerçekleştirilmesi gerekir.
KAYNAK : https://www.growtech.com.tr/tr/tarim-postasi/konuk-yazarlar/tarimsal-sulama-yeralti-barajlari.html?utm_campaign=GRW-Tar%C4%B1mPostas%C4%B12021-2_170221&utm_emailname=Tar%C4%B1m%20Postas%C4%B1_2021-2_TR_16022021&utm_medium=email&utm_source=Eloqua&utm_MDMContactID=9fedda81-5a70-403f-b27c-a09aa8d28403&utm_campaigntype=Newsletter&utm_sub=Tar%C4%B1m%20Postas%C4%B1%202021%20%232&eM=95be4911fc5d545dc4417e697d91f0bf152b8c2a79776bb1c20a9e27da86ad10&eventSeriesCode=ES_GROWTEUR&eventEditionCode=EME21GRE&sessionCode=NULL–Dursun Yıldız İnşaat Mühendisi, Su Politikaları Uzmanı
HABER : BÜLENT ÖZGEN
