Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü , Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, Ege Üniversitesi İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ile Havran Belediyesinin katkılarıyla ortaklaşa yürütülecek proje kapsamında 65 dönümlük bir alanda konuşlu ilçe mezarlığının taşlarındaki yazıların dilimize çevrilmesiyle Havran’ın son 250 yılına, soy ağaçlarına, salgın hastalıklarına ve ilçede yaşanmış kimi kitlesel felaketlere de ışık tutulması amaçlanıyor.
4’ü Profesör 10 kişilik ekip tarafından başlanan çalışmalarda 2 binin üzerinde Osmanlı Mezarlarına ait taşlarının envanteri çıkarılarak dijital ortama taşınacak. Ayrıca mezar taşlarının üzerindeki eski yazılar da dilimize çevrilecek ilçenin yakın tarihine ışık tutulacak.
2023 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanan projede Osmanlı Mezar taşları tek tek numaralandırılarak kayıt altına alındıktan sonra dijital ortama aktarılarak üzerilerine karekök konularak mezarlığı ziyaret edenlerin telefonları ile bu kare kodları okutarak o mezarın kime ait olduğunu, taşın üzerinde ne yazdığını öğrenebileceği bildirildi.
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden Prof. Dr. Vehbi Günay, Gazete Körfez muhabirine yaptığı açıklamada, Havran Mezarlığının Batı Anadolu’da korunmuş durumdaki büyük mezarlıklardan birisi olduğunu söyledi.
Havran’daki mezar taşlarının 17. ve 18’inci yüzyıllardan itibaren yoğunlaştığına dikkat çeken Günay: “İlk tespitlere göre bu mezarlıkta 2 bin civarında mezar taşı bulunduğunu biliyoruz. En azından tespitlerimiz böyle. Bu taşların üzerinde eski yazı. Osmanlıca kitabeler bu çalışma kapsamında gün yüzüne çıkarılacak ve taşlar tescil ve tespit edilmiş olacak.” dedi.
Geç kalmış çalışmalardan birini gerçekleştireceklerini belirten Günay şunları kaydetti: “Mezarlık büyük olduğu için şimdiye kadar üzerinde çalışılmadı. Parça çalışmalar yapılmış olsa da bütünüyle bu mezarlık gün yüzüne çıkarılamadı. Umuyoruz, beklentimiz o ki büyük bir ekiple bu mezarlıktaki çalışmalar sonlandırılacak ve ortaya geçmiş kültürümüze ait büyük bir eser parçası kazandırılmış olacak.”
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk İslam Arkeoloji bölümünden Prof. Dr. Ersel Çağrı Tütüncügil, Tarihi Havran mezarlığında büyük bir çoğunluğu 18. ve 19’uncu yüzyıla tarihlendirilen mezar taşlarıyla ilgili bir çalışmayı gerçekleştireceklerini bildirdi.
Amaçlarının Havran mezarlığında kazı veya sondaj çalışmaları yapmak olmadığını ifade ederek şu bilgileri verdi: “Amacımız buradaki mezar taşlarının, yüzeyde görünen mezar taşlarının hem tespiti hem kültür varlığı olarak tarihe not düşülmesi ve bunların her geçen gün bir parçası yok olan ve çok çabuk tahrip olan, çok çabuk kırılan bu mezar taşlarının Havran’a ışık tutacağını düşünüyoruz.”
Bölgedeki ailelerin geçmişleri ve kültürel varlıkları, burada yaşamış insanların soy kütüğü açısından da değerli bilgiler vereceğini düşündüklerini de dile getiren Tütüncügil şöyle konuştu:
“Aynı zamanda sanat tarihi ve arkeoloji açısından da belki üzerinde tespit edeceğimiz usta kitabeleri. Bunlarla ilişkin bir takım verileri de burada tespit edebilirsek amacımız bütün bunları kayıt altına alıp kültür tarihimize kazandırmak. Ekip, sahada belirli gruplara ayrılacak. Alanı küçük gruplara ayıracağız ve bu gruplar içerisinde eserleri önce fotoğraflayan hocalarımız, ilgili hocalarımız bu eserlerin üzerindeki taşları okuyacak.”
İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ömür Ceylan da yapacakları çalışmalar hakkında şu bilgileri aktardı: “Ekibin hem tarih, hem sanat tarihi hem de Edebiyat Bölümü’nden hocalardan oluşturulmasının sebebi de aslında tamamen Osmanlı mezar taşlarının kendi özgün özellikleridir. Çünkü Osmanlı mezar taşları diğer kültürlerin ve medeniyetlerin mezar taşlarından farklı olarak hem sanat tarihi, hem edebiyat hem de tarih açısından değer taşımaktadır.”
Osmanlı mezar taşlarının ait oldukları toplumların hafızası olduğuna dikkat çeken Ceylan, bu mezar taşlarının içerdikleri şiirsel ve düzyazı metinlerle merhumun yalnızca vefat tarihini ve ismini vermediğini, aynı zamanda pek çoğu ölüm sebebini, hali hayatında yaşarken başından geçen kimi felaketleri, hatta bölgedeki salgın hastalıkları da kayıt altına aldığı bilgisini verdi.
Havran mezarlığındaki proje ile günümüze ulaşmış mezar taşlarını tespit edip kayıt altına almaktan ziyade Havran’ın son 250 yılına, soy ağaçlarına, salgın hastalıklarına ve Havran da yaşanmış kitlesel felaketlere de ışık tutmayı amaçladıklarının altını çizen Ceylan, sözlerini şu şekilde tamamladı:
“Proje sonunda 2023 yılı sonunda tamamlamayı planladığımız bu proje sonunda Anadolu’nun belki de bugüne dek sağlıkla ayakta ulaşabilmiş taş envantere bakımından Anadolu’nun belki de biricik mezarlığı kayıt altına alınmış olacak. Bugüne kadar ihmal edilmiş olması da aslında bu mezarlığın benzersiz özelliğiyle ilgili. 2 bin civarında, yaklaşık 18’inci asrın başlarından itibaren tarihlenen taş içeriyor bu mezarlık. Bireysel çalışmalarla ya da bireysel makale projeleriyle kotarmanın mümkün olmadığı bir büyüklükten, 65 dönümlük bir büyüklükten ve binlerce taştan söz ediyoruz. Umuyoruz Cumhuriyetimizin 100’üncü yılında hem Havran’a hem de Cumhuriyetimize emek mahsulü bir hediye vermiş olacağız.”
Havran Belediye Başkan Yardımcısı Mehmet Yılmaz da Havran’ın Çanakkale Savaşı kahramanı Seyit Onbaşı’nın memleketi olmasının yanı sıra Osmanlı yadigarı çok sayıda eserle dolu bir şehir olduğunu hatırlattı.
Yılmaz, ilçede bugüne kadar restorasyonunu yapılan ve müze olarak açılan çok sayıda yapının bulunduğunu aktararak şunları şöyle konuştu: “Havran Mezarlığı’nın da özel olarak çalışılması gerekiyordu. Eski yıllardan beri itinayla koruduğumuz, bugünlere kadar sağlam bir şekilde kalmasını sağladığımız Havran Mezarlığı’ndaki Osmanlı mezar taşlarının bugün itibariyle artık çalışmasını yapmaya başladık. Bugün itibariyle çalışmaya başladık. Çok yakında Havran mezarlığında bütün Osmanlı mezar taşları tek tek sayılmış, envanteri çıkarılmış, koruma altına alınmış vaziyette tescillenecek. Bu tarihi değerleri korumak açısından da çok kıymetli bir çalışma olacak ve Havran çok büyük bir değer katacak inşallah.”
